‘Hiçbir şeyi yoktu sporcuydu’ cümlesi artık daha sık duyuluyor

Son yıllarda, kalp krizi yaş ortalamasının düştüğü görülüyor. Kalp krizi oranı son 10 yılda 40 yaş altındaki bireylerde %20 arttı (Kaynak: JAMA Cardiology, 2022).

Üstelik, bu bireyler genellikle sigara içmeyen, aşırı kilolu olmayan hatta spor yapan kişilerden oluşuyordu. Peki, bu nasıl mümkün oluyor?

Bir örnek: 43 yaşında triatloncuydu

2023 yılında Almanya’da yapılan bir çalışmada, triatlon yarışlarına katılan ve sporcu kimliği ile tanınan bir bireyin 43 yaşında ani kalp durması sonucu hayatını kaybettiği rapor edildi.

Otopsi sonucuna göre:

Damarları %90 oranında tıkalıydı ancak kişi herhangi bir belirti göstermemişti (Kaynak: Deutsches Ärzteblatt, 2023).

Gençlerin kalpleri neden daha savunmasızdır?

• Belirti göstermezler: Genç bireylerin damarları daha esnek olduğundan dolayı, plak bile oluşsa kan akışı normal olarak devam edebilir.
• Ağrı eşiği yüksektir: Gençler kalp krizinin klasik belirtisi olan göğüs ağrısını hafife alabilirler.
• Geç tanı konur: Hekimler yaş faktörü nedeniyle kardiyak nedenleri daha geç düşünür.
• Damarlar küçük ama tıkanmaya daha yatkındır: Özellikle genetik yatkınlığı olan bireylerde küçük bir plak büyük risk oluşturabilir.
• En riskli grup: Genç, stres altında olan ve ailesinde kalp öyküsü bulunanlar

Özellikle aşağıdaki özellikleri taşıyan bireyler yüksek risk altındadır:

• Babasının veya erkek kardeşinin 55 yaşından önce kalp krizi geçirmiş olması.
• Trigliserit/HDL oranı 3’ten fazla ise.
• Bel çevresi erkeklerde 102 cm, kadınlarda 88 cm’yi geçmişse.
• Uyku süresi 6 saatten azsa.

(Kaynak: Cleveland Clinic, 2023)

Damar tıkanıklığı artık daha genç yaşlarda başlıyor

Gelişmiş görüntüleme teknolojileri sayesinde artık biliyoruz…

Damar plakları, belirtiler başlamadan yıllar önce oluşmaya başlarlar.

2021’de yapılan bir çalışmaya göre, 35 yaşındaki bireylerin %45’inde damar içinde fark edilmeyen kireçlenmeler saptandı (Kaynak: European Heart Journal, 2021).

Bu plaklar küçük, stabil ve sessiz olabilir fakat bir gün yırtıldığında kriz kaçınılmazdır.

Spor yapmak sizi korumaya yeterli olmayabilir

Spor yapmanın kalp sağlığı için faydalı olduğu doğru. Ancak sadece kas gücü, kalp sağlığının tek belirleyicisi değildir.

Hatta bazı durumlarda, aşırı efor ve bilinçsiz takviyeler kalp üzerinde olumsuz etkilere neden olabilir.

• Aşırı yüklenme ani ritim bozukluklarına yol açabilir.
• Vücut geliştirme amaçlı kullanılan steroidler kalp kasını büyütse de esnekliğini bozar.
• Enerji içecekleri kalp ritmini hızlandırır, damar basıncını artırır.

(Kaynak: Mayo Clinic, 2021)

Testler normal çıksa bile…

Bazı bireylerde tüm test sonuçları normal olabilir ancak kalp krizi riski taşıyabilirler.

Bu duruma “maskelenmiş risk profili” adı verilir.

Özellikle Lipoprotein (a) seviyesi, genetik riskin en önemli belirleyicisidir.

Türkiye’de bu test rutin olarak yapılmaz ancak istenirse yapılabilir (Kaynak: Lancet, 2022).

Korunmak için 6 tavsiye

• Ailede kalp hastalığı öyküsü varsa 30 yaşından sonra EKG ve efor testi yaptırın.
• Trigliserit/HDL oranınızı 2’nin altına çekin.
• Spor yapın ancak steroid ve enerji içeceklerinden uzak durun.
• Uyku düzenine özen gösterin, günde en az 6 saat uyumaya çalışın.
• Omega-3, D vitamini ve magnezyum seviyelerinizi ölçtürün.
• Nabız ölçümü yapın, dinlenme nabzınız 80’in üzerindeyse doktora başvurun.

(Kaynak: ESC Guidelines, 2022)

Ergenlik çağında krizin 7 görünmeyen nedeni

• Ailede erken yaşta kalp hastalığı öyküsü
• Genetik LDL yüksekliği (ailesel hiperkolesterolemi)
• Protein tozu, enerji içeceği, steroid gibi takviyeler
• Gece çalışanlar, vardiya sistemi ve uyku bozukluğu
• Aşırı stres ve öfke kontrol bozukluğu
• İnsülin direnci ve karaciğer yağlanması
• Sigara veya tütünlü nargile kullanımı

(Kaynak: American Heart Association, 2022)

Kalp yaşınız 40’ın üzerindeyse siz de risk altındasınız

Biyolojik kalp yaşınızı hesaplamak için Framingham Risk Skoru gibi algoritmalar kullanılabilir. Eğer 35 yaşındayken kalp yaşınız 50 ise, kriz riski 50 yaş grubuna göre hesaplanır.

Yani, takvim değil, damarlarınıza güvenin.

Hesaplamada kullanılan veriler

• Yaş ve cinsiyet.
• Tansiyon (sistolik basınç)
• LDL ve HDL kolesterol düzeyleri.
• Sigara alışkanlığı.
• Diyabet veya insülin direnci durumu.
• Ailede erken yaşta kalp hastalığı öyküsü bulunması.

Örnek olarak, 35 yaşında olan, tansiyonu 140, LDL’si 160 olan, sigara içen bir erkeğin kalp yaşı 55’e çıkabilir.

Kalp yaşı nasıl hesaplanır?

İnternette “Framingham Risk Calculator” veya “Kalp Yaşı Hesaplama Aracı” gibi birçok ücretsiz test bulunmaktadır. Türkiye’de Türk Kardiyoloji Derneği’nin dijital araçları da kullanılabilir.

Kalp yaşı, takvim yaşınızdan 5 yaş büyükse dikkat!

10 yaş ve üzeri fark varsa mutlaka kontrol gereklidir.

(Kaynak: Framingham Heart Study, AHA Cardiovascular Risk Tools, 2023)

– Seks hapları kalp krizine yol açar mı?

– Performans artırıcı ilaçlar kalbi nasıl etkiliyor?

– Görünürde sağlıklı bireylerde ani kriz riski neden artıyor?

– Damarları genişleten etki nasıl ölümcül hale geliyor?

– Hangi bireyler kesinlikle kullanmamalı?

– “Testler normaldi” diyen ancak kriz geçirenlerin ortak özelliği ne?